Тэд Монгол шиг байсан бол хичнээн иргэнийхээ амь насыг аврах байв

Инди Самаражива https://medium.com/@indica/covid-underdogs-mongolia-3b0c162427c2

-Францын иргэнээс анхны халдвар илэрсэн ч Монгол хэдийнэ бэлэн болсон байлаа-

Цахим ертөнц дэх дуу хоолой "Medium" хуудасны нийтлэлч Инди Самаражива (Indi Samarajiva) Монгол Улсыг коронавирусийн эсрэг дэлхийд тэргүүлэх хэмжээнд тэмцсэн хэмээн бичжээ. Тэрбээр хөгжингүй орнууд хүртэл Монголоос суралцах ёстой хэмээн онцолсон бөгөөд дэлхий дахинд өөр ийм сайн ажилласан улс орон байхгүй хэмээн мэдэгджээ. Нийтлэлийг бүрэн эхээр нь хүргэе. 

Коронавирусын эсрэг хамгийн үр дүнтэй тэмцсэн ард түмэн

Монгол улс COVID19-ийн эсрэг хамгийн шилдэг арга хэмжээ авсан улс. Энэ оронд тус өвчнөөр нэг ч хүн нас бараагүйн дээр дотоодод ямар ч халдвар тархаагүй аж. Тус улсын иргэд дэгдэлтийг дарах нь битгий хэл “дэгдэлт гэж юу юм” хэмээн асуух нь холгүй байна.

Энэ зүгээр нэг тохиолдол биш ээ

2020 оны нэгдүгээр сараас Монгол улс халдварыг барих төгс аргачлалыг боловсруулан одоог хүртэл мөрдөж байна. COVID19 Монголыг тойрч өнгөрөөгүй, харин Монгол түүнийг үүдээрээ нэвтрүүлээгүй хэрэг. Харамсалтай нь үүнийг нь дэлхийн улс орнууд анзааралгүй өнгөрөөжээ. Хэн ч “Монголын туршлага”-ыг авч хэлэлцэхгүй байгаагаас гадна эсрэгээрээ Герман эсвэл Швед шиг бүтэлгүйтсэн орнуудыг судалж байх жишээтэй.

Хэрвээ та итгэхгүй байвал тэднийг хэрхэн ажилласан болохыг дараах баримтуудаас хараарай

Юу... Монгол уу?

“Хүлээгээрэй, Монгол чинь нэг хүнд 2км2 газар оногддог өргөн уудам, хүн ам цөөнтэй орон биз дээ. Тэнд чинь тахал тархах үндэс байхгүй шүү дээ” гэж та бодож байж болно. Гэхдээ энэ бол маш буруу ойлголт.

Хүн амын нягтаршил: Монгол бол дэлхий дээрх хамгийн бага хүн амын нягтаршилтай орнуудын нэг нь үнэн. Гэхдээ нийслэл хот Улаанбаатар нь 1.5 сая хүн амтай. Энэ бол COVID19 тархахад хангалттай тоо.

Улаанбаатар хотын 1км2 тутамд 307 хүн байдаг бөгөөд халдварын голомт болсон Италийн Бергамо хоттой ойролцоо үзүүлэлт юм. Бергамо хот харьцангуй цөөн хүн амтай хэдий ч халдварт өвчин үүнийг нь тоогоогүй. 

Тэгвэл Монгол хэр зэрэг алслагдсан юм бэ?

Алслагдмал биш: Орчин үеийн Монгол улсыг алслагдмал бөглүү гэж үзэх нь өрөөсгөл. Миний эхнэр тэнд очиж үзсэн бөгөөд би түүнээс энэ талаар асуутал мөрөө хавчаад ямар ч тийм зүйл байхгүй гэлээ. Эрт үед мориор явахад өргөн уудам, зэлүүд мэт санагддаг байсан байх. Харин одоо Бээжин хотоос 2 цаг нисээд Монголд хүрч болно. Улаанбаатараас Ухань хот руу шууд нислэг үйлддэг онгоц хүртэл байлаа. Монгол улс хөрш 2 орон болох Хятад болон Оростой төмөр замаар холбогдсон бөгөөд түүгээр өдөр бүр асар олон хүн орж гарна. Хятадад гарсан халдварын эхний давалгаа тэдэнд хүрээгүй бол Орост гарсан 2 дахь давалгаа ноцтой аюул учруулж болох юм. Тиймээс алслагдмал байдал тэднийг аврахгүй.

Хэт нэг талыг барьсан үзэл: Мэдээж хэрэг барууныханд хэт нэг талыг барьсан үзэл байгаа. Бид хөгжингүй эсвэл том эдийн засагтай орнуудыг шүтээд бусад орнуудыг харалгүй өнгөрөөжээ. “Ангела Меркел чинь эрдэмтэн хүн шүү дээ” гээд бусад хүмүүсийг боловсролгүй мэт харах нь түгээмэл. Гэхдээ хөгжиж буй орнуудыг аз дайрсан гэж ойлгох нь хэт нэг талыг харсан үзэл юм. “Тэд ингэж сайн ажиллаж байх үндэсгүй, энэ чинь ядуу орон биш бил үү?... Ядуу ч гэсэн үхээгүй байна, цаг агаар нөлөөлсөн байх” гэж барууны ажиглагчид будилж байх жишээтэй.

Дэлхийн орнууд Монгол шиг улсад зээл тусламж, зөвлөгөө өгөх төлөөлөгчдөө илгээгээд сурчихсан юм. Гэхдээ тэд Монголоос зөвлөгөө авах цаг ирсэн болохыг ойлгож чадаагүй байна. Тэр хүмүүс тоо баримт, авсан арга хэмжээг нь хараад Монгол улсыг аз дайрсан гэж хэлж чадах болов уу? Үнэндээ тэгэхдээ тулах юм бол миний уур хүрэх байх. Захын хүн хүртэл энэ орны эрх баригчид ямар их хичээл зүтгэл гаргасан болохыг ойлгоно шүү дээ.

Монгол улс коронавирусийг дараагүй, харин бүр сөнөөсөн юм

Алсын хараа: Хэрвээ та нэгдүгээр сарын 23-ны өдөр рүү буцаж очвол юу хийх вэ? Мэдээж хэрэг хүмүүст 21-р зууны хамгийн том цар тахал дэгдэх гэж байгааг анхааруулж, хөл хорио тогтоох, эм тариа нөөцлөх хэрэгтэй гэж хэлэх байх.

Монголчууд яг ийм л арга хэмжээ авсан юм. Тэдэнд цаг хугацааны машин байхгүй ч Ухань хотод үүссэн нөхцөл байдлыг хармагцаа Хятад болон ДЭМБ-тэй зөвлөлдөн асар богино хугацаанд зөв шийдвэрүүдийг гаргасан. Энэ бүгдэд ямар нэг нууц зүйл байгаагүй, тэд зүгээр тэнэг биш байсан хэрэг.

Нэгдүгээр сарын 22: ДЭМБ хүссэн орондоо дуртай цагтаа нэвтэрч, хөл хорио тогтоодог цэргийн байгууллага биш. Тэд урилгаар зааж зөвлөх, шаардлагатай бол туслах үүрэгтэй. Монгол харин тэдний тусламжийг эрт авч эхэлсэн бөгөөд нэгдүгээр сарын 22-нд тус улсын Эрүүл мэндийн яам ДЭМБ-тай хамтран хэвлэлийн бага хурал хийн үүсээд байгаа нөхцөл байдлыг олон нийтэд мэдэгдсэн юм. Тус хурал дээр хүнээс хүнд халддаг тахал гараад байгааг дурьдаад хилээр орж гарч байгаа хүмүүсийг шалгах болсныг хэлсэн билээ.

Өөрөөр хэлбэл тэд бүр нэгдүгээр сард Хятад хүртэл хийж эхлээгүй зүйлийг хийсэн гэсэн үг. Ингэж амжиж арга хэмжээ авсан нь энэ орныг аварсан гэхэд болно.

Нэгдүгээр сарын 26: Монгол улсад энэ үед нэг ч тохиолдол илрээгүй байлаа. Хүн бүр Хятадад тархаж байгаа халдварт өвчнийг хараад “Манайд орж ирээгүй юм чинь надад хамаагүй” гэж бодож байсан юм. Энэ бол тэнэглэл, харин Монголчууд тэнэг биш. Хубэй мужид хөл хорио тогтоосны дараахан Монгол улсын Аюулгүй байдлын зөвлөл шууд хуралдаж дараахь шийдвэрийг гаргажээ.

• Сургууль цэцэрлэгүүдийг хаах
• Хилээрээ онгоц галт тэрэгнээс өөр тээврийн хэрэгсэл орж гарахыг хориглох
• Олон нийтийн арга хэмжээг хориглох
• Эмнэлгийн тоног төхөөрөмж, ажилтнуудын хөрөнгийг нэмэгдүүлэх
• Монгол улсын эдийн засаг экспорт дээрээ тогтдог учир энэ нь ч том цохилт болсон юм. Гэхдээ тэд барууныхан шиг дэлхий сөнөж байгааг хараад “Эдийн засгаа аврах” гэж орилсонгүй.

Монгол улс вирустэй тулах үедээ хөгшчүүлээ хаясангүй. Тэд зүгээр л хүн бүрээ аврахын төлөө хичээж ажилласан юм. Эдийн засаг нь хүнд байдалд орсон ч гэсэн нэг ч хүнээ алдаагүй орон мөнгө гэдэг дахиж олддог зүйл гэдгийг мэддэг бололтой.

Энэ бол жинхэнэ хүнээ бодсон шийдвэр. Цар тахлын үед Монгол улс арай хэтрүүлсэн шийдвэр гаргасан мэт санагдаж болно. Гэхдээ ийм үед тэгэх л ёстой. 2 долоо хонож байж илэрдэг вирустэй тийм аргаар л тэмцэнэ. Нэрт эрдэмтэн Шифэн Ву нэгэнтээ “Юу ч хийхгүй байснаас хэтрүүлж хийсэн нь дээр” гэж хэлсэн билээ. Монгол улс нэг ч тохиолдол бүртгэгдээгүй байхад хэдэн мянга илэрсэн юм шиг арга хэмжээ авсан юм.

Нэгдүгээр сарын 27: Монгол улс дотор халдвар илрээгүй хэдий ч гаднаас халдварын голомтод байгаа иргэдээ татаж эхлэв. Ингэхдээ нэг бүрээр тусгаарлан маш удаанаар хянасны эцэст эх орондоо нэвтрэхийг зөвшөөрөх болсон юм.

Харин бусад орнууд өөрсдийн иргэдээ чөлөөтэй нэвтрэхийг зөвшөөрч бусад улсын иргэдийг хилээрээ нэвтрүүлэхгүй хэмээж байв.Тэд вируст зөвшөөрөл хэрэггүй гэдгийг мэддэггүй байсан байх.

Нэгдүгээр сарын 27-нд Монгол улс Хятадын талтай хэлэлцээр хийн Ухань хотод байгаа 31 оюутнаа татахаар болсон бөгөөд хоёрдугаар сарын 1-нд тусгай үүргийн онгоц нисгэн хөл хорионд орсон хотоос хүүхдүүдээ зөөн авчирсан юм. Тэд энэ мэтээр олон удаа иргэдээ халдварын голомт болсон газруудаас татсан хэвээр байна. Гэхдээ ирсэн хүмүүсийг тусгаарлан нарийн шинжилж байж гаргаж байгаа учраас одоог хүртэл энэ улсад халдвар тархаагүй хэвээр. Нэмж хэлэхэд Монгол улс нэгдүгээр сард ийм арга хэмжээ авч эхэлсэн болохыг сануулъя. Нэгдүгээр сард шүү. Тэгэхэд бусад орнууд юу ч болоогүй мэт аашилж байсан шүү дээ. Хэрвээ тэд Монгол шиг байсан бол хэдэн хүний амь аврах байсан бэ? 

Хоёрдугаар сар: Монголчууд нийтээр хөдлөн амны хаалт, оношлуур бэлдэн эмнэлгүүдийн бэлэн байдлыг хангаж хотоо тэр чигт нь ариутгаж байв. Нэг ч тохиолдол илрээгүй хэрнээ хүн бүр хичээж эхэлсэн юм. Монголчууд 5G сүлжээний цамхаг шатааж “тэнэглэсэнгүй”.

Тэд хамгийн том баяруудын нэг цагаан сараа тэмдэглэсэнгүй. Харин бүр энэ үеэр хот хоорондын хөдөлгөөнийг хязгаарласан бөгөөд олон нийт ч энэ шийдвэрийг дэмжив.

Монголчууд дотооддоо халдвар алдаагүй байхдаа алдсан мэт шийдвэр гаргаж байсан гэдгийг дахин хэлье. Хил залгаа Хятадын нутагт халдвар гарах үед Өмнөговь аймагт хүн бүр амны хаалт зүүх ёстой гэсэн шийдвэр гарсан. Мөн энэ үед Засгийн газраас хилээ бүр мөсөн хаан нүүрсний экспортоо зогсоосон билээ.

Энэ нь эдийн засагт нь маш хүнд цохилт болсон ч тэд үүнийг тоосонгүй. 

Мөн энэ сард тус улс Өмнөд Солонгос болон Японоос ирэх нислэгийг зогсоосон. Хамгийн сонирхолтой нь Монгол улс Хятадад тусламжийн гараа сунгасан явдал юм. Тус улсын Ерөнхийлөгч Халтмаагийн Баттулга хөрш орондоо халдварын ид үед айлчлан 30 мянган хонь бэлэглэсэн. Энэ үйлдэл нь хятадын ард түмний зүрхэнд хүрсэн. Тэрбээр эх орондоо эргэж ирээд өөрийгөө 14 хоног тусгаарласан байна.

Гуравдугаар сар: Жинхэнэ удирдлага гэж энэ. Миний бие Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн хэрэгжүүлж буй арга хэмжээнүүдийн заримтай нь санал нийлэхгүй байгаа ч тэрбээр үнэхээр төрийн тэргүүн хүн ямар байх ёстойг харуулсан. Харин энэ үед Их Британийн Ерөнхий сайд гудамжинд байгаа хүмүүстэй чөлөөтэй гар барин зургаа татуулж байлаа. Тэгэхэд Монголчууд ариутгалын хэрэгсэл, оношлуур зэргийг олноор хурааж байсан билээ. Гол нь Баттулга ч биш бусад шийдвэр гаргагч нар бүгд дор бүрнээ ажлаа хийсэнд гол учир оршино.

Тэгтэл нэг юм болов

Гуравдугаар сарын 10-нд тус улсад коронавирусийн анхны тохиолдол бүртгэгдлээ. Москва хотоос гуравдугаар сарын 2-нд орж ирсэн Францын иргэнээс халдвар илэрсэн бөгөөд харин Монгол үүнд бэлэн байлаа. Тэд Франц эрийн амьдарч байсан буудал, хоол идсэн газар, ажлын оффис, аялсан нутаг, бүр унаж явсан морийг нь хүртэл тусгаарлан ариутгасан юм. Үүнээс гадна орон даяарх бүх хөдөлгөөнийг хязгаарлаж олон нийтийн үйлчилгээний газруудыг хаасан билээ. Одоог хүртэл нийт 9.2 сая км2 нутагт 6000 гаруй үйлчилгээний газрууд бүрэн эсвэл хагас хөл хорионд байсан хэвээр байна. Тэд ганцхан хүн халдвар авсны төлөө ийм арга хэмжээ авсан. Ийм болохоор энэ улсад хүнээс хүнд халдвар тархаагүй юм. Монголчууд коронавирусийг дарах биш бүр хамар нь цухуймагц тас огтолсоор байна.

Өнөөдөр: Би өөр олон жишээ татаж болох ч та нар юу гэх гээд байгааг минь ойлгосон байх. COVID19-ийн сураг гарах төдийд монголчууд юманд хатгуулсан юм шиг арга хэмжээ авч эхэлнэ. Тохиолдол илрээгүй байхад хэдэн мянга, нэг тохиолдол илэрсэн байхад хэдэн зуун мянга өвдсөн юм шиг ааш гаргана. Үүн шиг хурдан тархдаг өвчний өөдөөс ингэж тэмцэхээс өөр аргагүй. Одоог хүртэл тэд нэг ч хоригоо сулруулаагүй байна. Тавдугаар сар 7-нд тэд Улаанбаатарын нэг дүүргийг бүтэн хааж 150 мянган иргэн, 3500 албан хаагч хамарсан хөл хорионы сургууль хийжээ. Тэд ингэж л аливаад бэлддэг аж.

Эрүүл мэндийн салбарын хувьд үүнээс сүрдэм зүйл үгүй. Тэд өвчнөөс сэргийлэх арга хэмжээг зэвсгийн эрдэм шиг сургуулилж байна. Одоо тус улсад илрээд байгаа 140 тохиолдол бүгд гаднаас зөөвөрлөгдөн орж ирсэн. Би анх энэ тоог хараад мөн цаг агаар эсвэл хүн амын тоонд болж байна гэж бодож байлаа.

Миний буруу байжээ. Харин одоо барууны, бүр зүүн Азийн хөгжингүй орнууд хүртэл Монголын араас чирэгдэж байна. Монгол үнэхээр цар тахлын үед төгс арга хэмжээ авсан юм. Мэдээж хэрэг энэ бүхэн тийм ч амар байсангүй. Энэ улсын эдийн засаг хүнд цохилтод орсон, олон монголчууд ядуурлын түвшинд амьдарч байгаа. Дээрээс нь олон иргэн байнгын бэлэн байдалд байсаар залхаж байгаа гэнэ. Гэсэн ч Орос улсад халдвар ид дэгдэж байгаа үед хөл хориог цуцлах болоогүй.

Хэцүү байгаа ч тэд энэ бүхнийг давж гарна гэдэгтээ итгэлтэй байна. Энэ бол зөв тогтолцооны илрэл юм. Монгол өөрийгөө дэлхийд тэргүүлэх хэмжээнд авч явж нэг ч үхэл, нэг ч дотоодын халдвар үзсэнгүй. Бид тэднээс сурах ёстой бүхнээ сурч авах хэрэгтэй. Дээрээс нь хэдэн хонь өгвөл татгалзахгүй шүү.

Бэлтгэсэн: www.caak.mn